Dzików to stara wioska położona na tzw. Garbie Tarnobrzeskim, ciągnącym się od Baranowa po Wielowieś. Wznosi się on od 4 do 5 m ponad poziom niziny nadwiślańskiej. Nazwa Dzików wg prof. Stanisława Tarnowskiego pochodzi od  szlacheckiego nazwiska Dzikówna [1].

Najstarsze ślady  istnienia  człowieka  na  terenie  Dzikowa  jakie odkryto  należą do kultury łużyckiej, a więc 700-400 lat p.n.e. Z tego okresu pochodzi odkryty przez przypadek w 1892 r. grób ciałopalny z urną z brązu. Znaleziono też stanowisko osadnicze z IV w.p.n.e. i monety rzymskie z II w.n.e. Oznacza to, że tereny Dzikowa były od dawna zaludnione. Przyczyniła się do tego Wisła używana jako trakt wodny oraz bezpieczne położenie w widłach dwóch rzek. Zaludnieniu sprzyjał też fakt bliskości od skrzyżowania dwóch szlaków handlowych istniejących od czasów rzymskich.  

    Nazwę Dzików wymienia Długosz w Liber Beneficjorum z 1440 roku. Dzików należał wówczas do parafii   miechocińskiej  a  oddawał  18  grzywien  dziesięciny,   stosunkowo  Miechocin  30  grzywien a Chmielów 26 grzywien.

Pod koniec XIV wieku Dzików należał do Toporczyków – Ossolińskich, od których w 1522 r. odkupiony został  przez  Jana  Spytka  Tarnowskiego. Istniał już wówczas dwór z kamienia i cegły, otoczony fosą i wałem ziemnym. Prawdopodobnie budowa dworu spowodowała przesunięcie osady. Mieszkańcy Dzikowa zajmowali się rolnictwem, hodowlą, niwielką produkcją dla dworu oraz hutnictwem żelaza, wzmianki o kuśnicach dzikowskich pochodzą z 1565 roku.[2]

    Nowi właściciele, mieszkający na stałe w Wielowsi  przez wiele lat przebudowywali budynek. Dopiero po spaleniu dworu w Wielowsi w XVII w. główną siedzibą rodu Tarnowskich stał się już nie dwór ale zamek w Dzikowie.

    28 maja 1593 roku Stanisław Tarnowski otrzymuje przywilej założenia miasta planowanego jako Nowy Tarnów na gruntach wsi Miechocin. Jednak tak naprawdę Tarnobrzeg jako miasto zaistniał dużo później. W 1681 r. w przywileju król Jan III Sobieski uznał za konieczne przyłączyć  Dzików  do miasta Tarnobrzeg. Ponieważ miasto rozwijało się bardzo powoli a Dzików był lepiej rozwiniętą jednostką administracyjną w księgach miejskich używano nazwy „Urząd Nasz Tarnobrzeski alias Dzikowski” lub nawet tylko „Urząd Dzikowski”. Dopiero w 1786 roku rozporządzeniem cyrkułu rzeszowskiego  Dzików został samodzielną gminą. Było to na rękę Tarnowskim, ponieważ podatki od posiadłości wiejskiej były niższe niż od miejskiej. Granica między Dzikowem a Tarnobrzegiem przebiegała w pobliżu budynku dawnego sądu, przy ul. A. Mickiewicza dzieląc jeden z domów na pół. Mieszkaniec domu żartował, że choć mieszka w Tarnobrzegu, to idzie spać do Dzikowa.

Na obszarze  Dzikowa wyróżniano dwie nazwy Ogniska i Nawozy. Ogniska to nazwa pola leżącego nad Wisłą, na którym jak głosiła legenda palono dawniej czarownice. Nawozy była to część Dzikowa położona w części wschodniej i granicząca z lasem zwierzynieckim.

    Ludność Dzikowa stanowili głównie włościanie, kilku rzemieślników oraz urzędnicy dworscy i miejscy. Należeli do grupy etnicznej Lasowiaków. Powierzchnia gminy obejmowała 439 ha[3].

Tabela. Skład ludno�ci podaje Michał Marczak wg spisu ludno�ci z 1819 r[4]

    Rodzina Tarnowskich zawsze cieszyła się uznaniem mieszkańców Dzikowa, co potwierdza opis rabacji z 1846 r., gdy chłopi przygotowywali się do obrony zamku przed bandami chłopskimi, a także gdy podczas Republiki Tarnobrzeskiej  Wojciech Wiącek, wybitny działacz chłopski uspokoił wzburzony tłum  włościan   nacierających   na   pałac.  Tarnowscy   byli   inicjatorami   głównych   przedsięwzięć w Tarnobrzegu.

    Powstanie klasztoru i kościoła OO. Dominikanów w Dzikowie jest związane z obrazem Matki Boskiej Dzikowskiej, który Tarnowscy nabyli w drugiej połowie XVII wieku. Umieszczony w kaplicy zamkowej obraz zasłynął cudami i ściągał rzesze pątników. W związku z tym Tarnowscy postanowili ufundować kościół wraz z klasztorem.

Do 1789 roku klasztor utrzymywał szkółkę trzyklasową w swoim budynku. W latach późniejszych szkoła otrzymała status publicznej a nauczycielem został człowiek świecki. Częsta rotacja nauczycieli była spowodowana niskimi płacami oraz zatrudnianiem ludzi nie zawsze nadających się do tego zawodu.  

W historii Polski Dzików zasłynął Konfederacją Dzikowską z 1734 roku, kiedy to zgromadzenie kilku setek szlachty wystosowało manifest uznający prawowitym królem Stanisława Leszczyńskiego.

    Dzięki gromadzonym zbiorom archiwalnym, bibliotecznym oraz dzieł sztuki Dzików stał się placówką kultury i sztuki. Na dworze dzikowskim często przebywali naukowcy i artyści korzystając ze zgromadzonych dzieł. Zbiory były opracowywane przez wybitnych uczonych jak Łukasz Gołębiowski, Adam Chmiel, Stefan Vrtel, Michał Marczak.

    Bardzo sprawnie funkcjonował w Dzikowie od roku 1840 browar, który przetrwał aż do lat 70-tych XX wieku oraz Fabryka Wódek działająca do wybuchu II wojny światowej. Ponieważ Dzików stanowił dominium, Tarnowscy mieli zgodę na bicie własnej monety do obiegu wewnętrznego.

  Z Dzikowa pochodzą tacy wybitni Polacy jak :

• Jan Feliks Tarnowski – twórca kolekcji dzikowskiej
• Stanisław Tarnowski – uczony, polityk, historyk literatury polskiej, prezes AU, profesor i rektor UJ,  przywódca „Stańczyków”
• Stanisław Jachowicz – poeta, pedagog, filantrop
• Jan Słomka – wójt Dzikowa, twórca „Pamiętników włościanina” źródła wiedzy o wsi galicyjskiej

    Od  czasu  powstania  województwa  tarnobrzeskiego  Dzików  stał  się  jedynie  dzielnicą  miasta, a większość napływowej ludności kojarzy się wyłącznie z zamkiem i parkiem oraz nową dzielnicą znajdującą się na terenach dawnego Wymysłowa.